پروبیوتیک چیست و چه کاربردی دارد؟

حتما اسم پروبیوتیک را بارها از اطرافیانمان شنیده‌ایم، اما آیا می‌دانید پروبیوتیک چیست؟ اگر شما هم نام ماست پروبیوتیک، لبنیات پروبیوتیک، مکمل پروبیوتیک و موارد مشابه را زیاد شنیده‌اید اما نمی‌دانید این محصولات چه هستند یا اصلا خود پروبیوتیک از چه تشکیل شده است، این راهنمای کمپانی تک ژن برای شما بسیار کارآمد خواهد بود. با ما همراه باشید تا بدانید چرا بایستی پروبیوتیک‌ها را در روتین زندگی خود جای دهید.

وقتی سخن از میکروب به میان می‌آید، همه فکر می‌کنند که با موجوداتی کشنده، بیماری‌زا و ترسناک طرف هستیم. اما همیشه اینطور نیست. جالب است بدانید که میکروب‌ها بعنوان قدیمی‌ترین موجودات کره زمین، در تمام اکوسیستم‌ها وجود داشته و در بدن موجودات دیگر از جمله انسان، همزیستانه حضور دارند. دلیل پایداری این همزیستیِ به ظاهر عجیب در طول حیات، فواید برخی میکروب‌ها در برخی نقاط بدن جاندارن بوده است. حتما باور آن برای شما سخت است؛ اما حقیقت این است که برخی میکروب‌ها در نقاط خاصی از بدن ما، به ارتقای سلامت‌مان کمک زیادی کرده و نبود آن‌ها سرچشمه مشکلات زیادی خواهد بود. به این جمعیت میکروبی مفید که در بدن ما وجود داشته و بطور مسالمت آمیزی با ما زندگی کرده و به ارتقای سلامت ما کمک می‌کنند، میکروبیوتا (Microbiota) یا فلور میکروبی طبیعی بدن (normal microbial flora) می‌گویند. فلور میکروبی بدن نسبتا پایدار است اما عوامل مختلف موجب تغییر آن خواهد شد. یکی از راه‌های غنی کردن فلور میکروبی از میکروب‌های مفید، مصرف پروبیوتیک‌ها است.

پروبیوتیک چیست؟

طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، پروبیوتیک‌ها میکروب‌های مفید و زنده‌ای هستند که در صورت استفاده به مقدار کافی، فواید زیادی برای سلامت ما دارند. انواع باکتری‌ها و مخمرها، پروبیوتیک‌هایی هستند که به طور طبیعی در بدن وجود دارند اما برای حفظ تعادل میکروبی بدن، نیاز به مصرف مکمل‌های پروبیوتیکی نیز وجود دارد. حفظ تعادل میکروبی بدن برای فعالیت صحیح دستگاه گوارش و کل بدن ضروری است. جالب است بدانید که بدن به این نیاز دارد تا فعالیت خود را به درستی انجام دهد. اگر این در دستگاه گوارش نباشند، تعادل سیستم بدن به هم ریخته و فرد مشکلات متعددی همچون انواع مشکلات گوارشی را تجربه می‌کند. تمامی میکروب‌های مفیدی که به عنوان پروبیوتیک در صنایع دارویی و غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند از نظر ایمنی مورد تایید FDA قرار گرفته و بعنوان GRAS یا Generally recognized as safe شناخته می‌شود. همچنین پژوهش‌های متعدد نشان داده‌اند پروبیوتیک‌ها عوارض جانبی قابل توجهی نداشتند و مصرف آن‌ها کاملا ایمن است.

آیا پروبیوتیک طبیعی است؟

همانطور که پیشتر گفته شد پروبیوتیک‌ها شامل موجودات زنده از جمله باکتری‌ها و مخمرهای مفید هستند. لذا این محصولات طبیعی بوده و به شکل مکمل‌های غذایی یا دارویی در دسترس قرار می‌گیرند. انواع باکتری‌ها، مخمرها و ویروس‌ها بعنوان فلور میکروبی بدن از هزاران سال پیش به طور همزیست در بدن انسان حضور داشته و به تعادل سیستم بدنی ما کمک کرده‌اند. از بین انواع میکروارگانیسم‌های موجود در بدن، باکتری‌ها بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده اند. جالب است بدانید که بدن انسان دارای 10¹³ عدد سلول است و تعداد باکتری‌های موجود در بدن ما حدود 10¹⁴ عدد می‌باشد! این اعداد نشان از گستره‌ی عملکردی این موجودات در بدن ما دارد. از این جهت است که اکثر محصولات پروبیوتیکی نیز شامل باکتری‌های مفید برای بدن می‌باشد.

پروبیوتیک چه خواصی برای بدن دارد؟

پروبیوتیک‌ها خواص بسیاری برای برای بدن دارند. از آنجایی که روده مخزن اصلی فلور میکروبی بدن است، یکی از مهم ترین اثرات این محصولات، کمک به بهبود عملکرد دستگاه گوارش است. به عنوان مثال می‌توانند در رفع علائم اختلالات گوارشی کمک شایانی کنند. هنگامی که شما از محصولات حاوی پروبیوتیک استفاده می‌کنید، به دستگاه گوارش خود کمک می‌کنید که غذاها را راحت‌تر و به خوبی هضم کنند. همچنین کسانی که از بیماری‌های گوارشی نظیر سندروم روده تحریک پذیر، اسهال، یبوست، نفخ و درد شکمی و مشکلات دیگر رنج می‌برند، با مصرف محصولات پروبیوتیک می‌توانند علائم این بیماری‌ها را کاهش دهند.

مثلا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها با از بین بردن باکتری‌های مفید بدن، خصوصا در دستگاه گوارش، می‌تواند افراد را به اسهال ناشی از مصرف آنتی بیوتیک (AAD) دچار کند که مصرف محصولات پروبیوتیکی به بهبود علائم اسهال کمک خواهد کرد. هنگامی که شما پروبیوتیک مصرف می‌کنید، را به سیستم گوارش خود باز می‌گردانید. البتهمزایای استفاده از پروبیوتیک‌ها بسیار گسترده‌تر از حیطه دستگاه گوارش است، که در مقالات دیگر به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

آیا پروبیوتیک برای کودکان خاصیت دارد؟

یکی از شایع‌ترین مشکلاتی که نوزادان با آن سر و کار دارند، قولنج نوزادی یا کولیک نوزادی است. این مشکل باعث گریه زیاد و بی‌قراری در نوزاد می‌شود. یکی از روش‌های کاهش این علائم استفاده از مکمل پروبیوتیک است. دستگاه گوارش برخی نوزادان در روزهای ابتدایی بعد از تولد، عملکرد کاملی نداشته و جمعیت باکتری‌های مفید دستگاه گوارش نیز کم است؛ بنابراین بروز مشکلات گوارشی همچون کولیک و رفلاکس در نوزادان شایع است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند قطره پروبیوتیک حاوی باکتری مفید  لاکتوباسیلوس روتری می‌تواند باعث کمک به عملکرد صحیح دستگاه گوارش این نوزادان ‌شود. به علاوه پروبیوتیک‌ها با بهبود سد دفاعی روده و تعدیل سیستم ایمنی، بروز درد و متعاقبا گریه را در نوزاد کولیکی کاهش خواهند داد.  توجه داشته باشید که قبل از مصرف مکمل پروبیوتیکی برای نوزاد، حتما با پزشک متخصص مشورت فرمایید.

انواع محصولات پروبیوتیک کدامند؟

محصولات پروبیوتیکی انواع متفاوتی داشته و برای گروه‌های هدف خاصی تولید می‌شوند. با تک ژن باشید تا در ادامه، به بررسی چند نوع از محصولات پروبیوتیک پرطرفدار بپردازیم:

1. لبنیات پروبیوتیک

لبنیات پروبیوتیک مانند ماست، کفیر و  پنیر، از جمله رایج‌ترین محصولات حاوی پروبیوتیک هستند. دوغ، ماست، کشک و محصولات لبنی که پروبیوتیک هستند از فرایند تخمیر ایجاد شده‌اند. لبنیات پروبیوتیک می‌توانند به راحتی در رژیم غذایی روزانه گنجانده شوند و برای تمامی سنین مناسب هستند. لبنیات به دلیل استفاده از انواع باکتری‌ها طی فرایند تخمیر، به عنوان بهترین حامل برای پروبیوتیک‌ها شناخته می شوند، زیرا تنوع پروبیوتیک‌های موجود در این محصولات، سبب هم افزایی اثرات مفید پروبیوتیک‌ها و باکتری‌های عامل تخمیر (استارترهای لبنی) می شود. همچنین با توجه به اینکه محصولات لبنی جزء ثابت سبد غذایی اکثر خانواده‌ها است، لبنیات پروبیوتیک به عنوان بهترین گزینه برای گسترش مصرف پروبیوتیک و ارتقای سلامت افراد خواهد بود. اساس به وجود آمدن شاخه محصولات پروبیوتیک و آشنایی انسان با باکتری‌های پروبیوتیک، از لبنیات بوده است زیرا ثابت شده است که مصرف پیوسته این محصولات در طولانی مدت، می تواند اثرات سلامتی بخش بسیاری داشته باشد و همچنین سبب بهبود عملکرد دستگاه گوارش و جذب بیشتر مواد مغذی و مواد معدنی خواهد شد.

استارترهای لبنی

استارتر لبنی به عنوان استارتر کالچر لبنی، مایه ماست و آغازگر لبنی نیز شناخته می‌شود. تک ژن زیست به عنوان تنها تولید کننده استارترهای لبنی داخلی در کشور، سبد استارترهای خود را به بازار عرضه کرده است. این سبد شامل استارتر ماست ست، استارتر ماست همزده، استارتر پنیر و استارتر دوغ می‌باشد. استارترهای ماست تک ژن زیست از لحاظ بافت، عطر، طعم و احساس دهانی‌ای  که در ماستِ تولید شده ایجاد می کنند، قابل رقابت با استارترهای خارجی بوده و تایید بسیاری از تولیدکنندگان لبنی کشور را دارند. تک ژن زیست استارترهای متنوعی ازجمله  استارتر پنیر خامه‌ای ، استارتر پنیر آب‌نمکی ،استارتر پنیر فتا ،استارتر پنیر پیتزا و … را در سبد محصولات خود دارد که شامل استارترهای مزوفیل، استارترهای ترموفیل / مزوفیل و استارترهای ترموفیل می‌شود. این شرکت در بخش دوغ  کد استارتر به بازار عرضه کرده است که مناسب برای تولید انواع دوغ می‌باشد وعلاوه بر ویژگی‌های روتین یک دوغ خوب، ویژگی‌هایی خاص از جمله سرعت تخمیر بالا و امکان تولید دوغ ترش یا دوغ با اسیدیته بالا را به تولید کنندگان محصولات لبنی می‌دهد که این کد‌ها نیز مورد تایید شرکت‌های لبنی قرار گرفته است.

2. مکمل‌های دارویی پروبیوتیکی

کسب میکروب‌های مفید از لبنیات و دیگر مواد غذایی پروبیوتیکی شدنی است اما میزان این دریافت کم خواهد بود. استفاده از مکمل‌های پروبیوتیکی در قالب انواع کپسول، قطره یا پودر می‌تواند در مدت زمان کوتاه تری، تعداد بیشتری از میکروب‌های مفید را به بدن ما برسانند. از این رو خصوصا در موارد بروز مشکلات گوارشی و بیماری‌های زمینه‌ای، پیشنهاد پزشک استفاده از مکمل‌های دارویی پروبیوتیکی خواهد بود.

 

مکمل‌های پروبیوتیکی به لحاظ ترکیبات، دو دسته کلی دارند: مکمل‌های پروبیوتیک و مکمل‌های سین‌بیوتیک.

مکمل‌های پروبیوتیکی تنها شامل میکروب‌های مفید است و مکمل‌های سین‌بیوتیک ترکیبی از میکروب‌های مفید و پری‌بیوتیک (Prebiotic) است. پری‌بیوتیک‌ها به عنوان منبع غذایی میکروب‌های دستگاه گوارش مصرف شده و مواد مفیدی تولید می‌کنند. غذاهای سرشار از فیبر مثل سبزیجات و همچنین فیبرهای تخلیص شده (مانند اینولین) پری‌بیوتیک محسوب می‌شوند.

در مقالات دیگر به تفصیل درباره این مکمل‌ها، انواع و موارد استفاده آن‌ها خواهیم گفت.

3.غلات پروبیوتیک

غلات پروبیوتیک شامل نان پروبیوتیک، بیسکویت پروبیوتیک، کیک پروبیوتیک، سریال‌های صبحانه پروبیوتیک و … می‌باشد که جهت تولید این محصولات باید از پروبیوتیک‌های مقاوم به حرارت استفاده نمود .هدفِ گسترش پروبیوتیک از محصولات لبنی به سایر سبدهای محصولات غذایی، ایجاد امکان افزایش مصرف پروبیوتیک‌ها بویژه در کودکان و به دلیل فواید باکتری‌های پروبیوتیک می‌باشد. هم اکنون برندهای غذایی برتر کشور جزو تولیدکنندگان انواع محصولات پروبیوتیک می‌باشند. یکی از مهمترین نکات در تولید محصولات پروبیوتیک، استفاده از باکتری‌های بومی است که میزان اثرگذاری محصولات غذایی پروبیوتیک را بیشتر می‌کند. باکتری‌های بومی شرکت تک ژن زیست می‌تواند در این مسیر به تولیدکنندگان محصولات غذایی کشور کمک کنند.

4. آب میوه پروبیوتیک

آب میوه پروبیوتیک پرفروش‌ترین محصول غیر لبنی غذایی در شاخه محصولات پروبیوتیک می‌باشد. تولید نوشیدنی پروبیوتیک بویژه در محصولاتی که خلوص بالایی دارند و به سلامت شناخته می‌شوند، مانند آب سیب پروبیوتیک یا نوشیدنی ترکیب میوه‌های پروبیوتیک، بعنوان یکی از تغییرات اساسی در بازار محصولات غذایی پروبیوتیک شناخته می‌شود. در حال حاضر نیز آب میوه پروبیوتیک در داخل کشور به وسیله استفاده از پروبیوتیک‌های مقاوم به حرارت تولید شده و در بازار موجود می باشد. آب میوه پروبیوتیک یکی از جذاب‌ترین و بهترین گزینه‌ها برای تولید محصولات غذایی پروبیوتیکی محسوب می‌شود.

5.شکلات پروبیوتیک

شاید تعجب کنید، اما شکلات نیز می‌تواند حاوی پروبیوتیک باشد. شکلات پروبیوتیک علاوه بر داشتن طعم طبیعی حاوی باکتری‌های مفیدی نیز هست.  شکلات پروبیوتیک از افزودن انواع مختلف پروبیوتیک به شکلات ازجمله پروبیوتیک‌های مقاوم به حرارت تولید می‌شود و می‌تواند ضمن تقویت تاثیرات مفید شکلات، اثربخشی این فواید را افزایش دهد. در حال حاضر با توجه به نوع پروبیوتیک به کار رفته در شکلات‌های پروبیوتیک، تنوع گسترده‌ای از این محصول مانند شکلات پروبیوتیک برای مادران باردار، شکلات پروبیوتیک برای ورزشکاران، شکلات پروبیوتیک برای تقویت سیستم ایمنی در بازار موجود می‌باشد.

6. محصولات آرایشی پروبیوتیک

پوست ما به عنوان اولین سد دفاعی بدن، مانند باقی نواحی، فلور میکروبی داشته و تعادل این فلور میکروبی به سلامت پوست و در نتیجه کیفیت دفاع این بافت از بدن، کمک می‌کند. هرگونه عدم تعادل در این فلور میکروبی، موجب بروز انواع مشکلات پوستی مانند التهاب، اگزما، خارش و … خواهد شد. پژوهش‌ها نشان داده است، استفاده از پروبیوتیک‌ها و پست بیوتیک‌ها در بازگرداندن تعادل به فلور میکروبی پوست و کاهش علائم این دست از بیماری‌ها و در نتیجه به افزایش کیفیت زندگی بیمار، کمک بسزایی خواهد کرد.

محصولات موضعی حاوی پروبیوتیک و پست‌بیوتیک تک ژن کازمتیک با نام تجاری نوترا، در خط مقدم نوآوری در حوزه مراقبت از پوست قرار دارد و از قدرت پروبیوتیک‌ها برای بازگرداندن پوست به ساختار طبیعی و سالم بهره می‌برد. پروبیوتیک‌ها و پست‌بیوتیک‌ها که معمولاً به دلیل فوایدشان در سلامت روده شناخته می‌شوند، اکنون با بازگرداندن تعادل به فلور طبیعی پوست، کاهش التهاب و تقویت سد محافظتی آن، تحولی در صنعت مراقبت از پوست ایجاد کرده‌اند. این میکروارگانیسم‌های مفید با بهبود سد دفاعی، آبرسانی و انعطاف‌پذیری پوست، به‌ویژه برای افرادی که پوست حساس یا مستعد مشکلات پوستی دارند، بسیار مؤثر هستند. این محصولات به تنهایی یا مکمل داروهای موضعی می‌توانند به بهبود مشکلات پوستی کمک کنند، همچنین استفاده منظم و روزانه از این محصولات می‌تواند از پوست و مو در برابر شرایط نا مساعد محیطی محافظت کرده و از ایجاد مشکلات پوست و مو جلوگیری نماید. با راه‌حل‌های پیشرفته ما، آینده روشنِ مراقبت از پوست را تجربه کنید.

محصولات مراقبت از پوست و مو تک ژن کازمتیک شامل:

• کرم بهبود دهنده و آبرسان پوست حساس
• شوینده کرمی
• فلوئید مرطوب کننده پوست چرب
• لوسیون ضد جوش
• لوسیون روشن کننده
• شامپو مناسب موهای آسیب دیده
• ماسک مو با آبکشی
• ماسک مو بدون آبکشی

 

7. پروبیوتیک برای حیوانات

حیوانات خانگی نیز می‌توانند از فواید پروبیوتیک‌ها بهره‌مند شوند. اگر شما نگهدارنده‌ی خوبی برای گربه یا سگ خود باشید، حتما به پت خود ماست پروبیوتیک یا شیر پروبیوتیک داده‌اید. اگر هم در اطرافیان خود کسی را دارید که از حیوان خانگی نگهداری می‌کنند، احتمالا دیده یا شنیده‌اید که مکمل‌های پروبیوتیک به آن‌ها داده شود. محصولات پروبیوتیک برای حیوانات، به بهبود کارکرد سیستم گوارش، تقویت سیستم ایمنی و کاهش مشکلات گوارشی در حیوانات کمک می‌کنند. این محصولات به صورت مکمل‌های غذایی یا خوراکی‌های مخصوص در دسترس هستند و برای سگ‌ها، گربه‌ها و حتی حیوانات مزرعه قابل استفاده‌اند. شرکت تک ژن زیست طی سال‌های گذشته به بررسی و تحقیق در این حوزه پرداخته و در آینده‌ای نزدیک محصولات مخصوص حیوانات خانگی را به بازار عرضه خواهد کرد.

8. پروبیوتیک برای آبزیان

بروز و همه‌گیری بیماری‌ها در کنار پیشرفت و توسعه صنعت آبزی پروری، از لحاظ اقتصادی این صنعت را تحت تاثیر قرار داده است بطوریکه در حال حاضر پیشگیری و کنترل بیماری‌ها در صنعت آبزی پروری، با هدف افزایش بهره‌وری، از لحاظ اقتصادی بسیار مهم است. در نتیجه  کاربرد واکسن‌ها و پروبیوتیک‌ها در مدیریت بهداشتی و پرورشی آبزیان حائز اهمیت بوده و رشد چشمگیری در دهه اخیر داشته است.

کاهش کیفیت آب و استرس از عوامل مهمی هستند که سبب کاهش مقاومت ماهی‌ها به عوامل بیماری‌زا شده و درنتیجه آن‌ها را بیش از پیش مستعد بیماری می‌کند که این مسئله موجب به خطر افتادن سلامت غذایی و اختلال در روند تامین نیاز غذایی  خواهد شد.

لذا با توجه به اهمیت میکروب‌های مفیدِ همزیست با هر موجود زنده‌ای در ارتقای سلامت و پیشگیری از عفونت‌ در آن‌ها، استفاده از پروبیوتیک‌ها می‌تواند عامل رشد مطلوب آبزیان باشد. در واقع میکروب‌های مفید در بدن آبزیان نیز از طریق رقابت با عوامل بیماری‌زا برای دستیابی به مواد مغذی، رقابت بر سر جایگاه اتصال، تغییر در متابولیسم و همچنین با تحریک سیستم ایمنی میزبان، مانع از تکثیر باکتری‌های بیماری زا در لوله گوارش آبزیان می‌شوند.

همینطور واکسیناسیون به عنوان یک راهکار مناسب برای افزایش ایمنی آبزیان در برابر عوامل بیماریزای رایج می باشد. واکسن‌های آبزیان در راستای افزایش بهره‌وری مزارع، تکثیر و پرورش آبزیان، کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک در دوره پرورش ماهی و افزایش سلامت غذایی ماهیانِ پرورش یافته، نقش بسزایی دارد که با رشد صنعت آبزی پروری، نیاز به استفاده از واکسن‌ها نیز گسترش زیادی پیدا کرده است.

9.  پروبیوتیک برای دام و طیور:

استفاده از پروبیوتیک‌ها در جیره غذایی دام باعث بهبود تشکیل میکروفلور مفید شکمبه و روده می شود. همچنین فعالیت شکمبه را بهبود بخشیده و باعث افزایش تولید شیر گاوهای شیری و افزایش وزن در گاوهای پرواری می‌شود.

در سال‌های اخیر نگرانی دامپروران از اثرات زیان‌آور مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها بیشتر شده است. از این رو متخصصان و تولیدکنندگان این صنعت را برآن داشته تا به مصرف پروبیوتیک‌ها توجه بیشتری نمایند. چرا که پروبیوتیک‌ها نه تنها ایجاد بیماری نمی‌کنند بلکه از رشد باکتری‌های بیماری‌زا در دستگاه گوارش حیوانات جلوگیری کرده، سرعت بهبود عفونت را افزایش داده و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را کاهش می‌دهند.

همچنین پروبیوتیک‌ها با تاثیر بر سیستم گوارش طیور، تعادل میکروبی میکروفلور آن‌ها را موجب شده و باعث کاهش چشمگیر باکتری‌های پاتوژن در دستگاه گوارش طیور می‌شود. هدف اصلی مصرف پروبیوتیک‌ها برای جوجه‌ها، پرندگان بالغ، مرغ و شترمرغ، جلوگیری از ابتلا به بیماری، تسریع در روند درمان، بهبود عملکرد سیستم گوارش، حفظ و ماندگاری تولید در گله مرغ مادر و تخم گذار، بهبود تولید و کیفیت تخم مرغ در مرغان تخم گذار و افزایش پاسخ ایمنی به هنگام بروز بیماری یا پس از واکسیناسیون می‌باشد.

10. پروبیوتیک غیر یخچالی

پروبیوتیک‌های غیر یخچالی، نوعی از مکمل‌ها و محصولات پروبیوتیک هستند که نیاز به نگهداری در یخچال ندارند. این محصولات به گونه‌ای طراحی شده‌اند که نگهداری آن‌ها در درمای اتاق ( 25 درجه سانتی گراد) به محتویات آن آسیب نرسانده و میکروب‌های مفید زنده خواهند ماند. بنابراین بعد از مصرف این محصولات، میکروب‌های مفید و زنده، با اثر گذاری بالا، به دستگاه گوارش ما می‌رسند. در نتیجه به دلیل شرایط نگهداری آسان پروبیوتیک‌های غیر یخچالی، دسترسی به این مکمل‌ها در سفر و شرایطی که در طول روز، مدتی از زمان را به یخچال دسترسی ندارید، تسهیل گشته است. بنابراین استفاده از مکمل‌های پروبیوتیکی غیر یخچالی برای افراد راحت‌تر بوده و نگرانی از بابت کم شدن اثر گذاری آن‌ها یا از بین رفتن میکروب‌های مفید را برای مصرف کننده ایجاد نمی‌کند.

شرکت تک ژن زیست با بکارگیری تکنولوژی پیشرفته فریزدرایینگ (Freeze drying) ، اولین تولید کننده پروبیوتیک‌های غیریخچالی در ایران است که با هدف رفاه بیشتر مصرف کننده، محصولی با کیفیت را به شما ارائه می‌کند.

11. پست‌بیوتیک

دسته دیگری از محصولات مفیدِ مشتق از پروبیوتیک‌ها به پست‌بیوتیک (Postbiotic) معروف است. طبق تعریف انجمن علمی بین‌المللی پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها (ISAPP)، پست‌بیوتیک‌ها همان مواد مفید تولید شده از پروبیوتیک‌ها (متابولیت‌های مفید) و بقایای پروبیوتیک‌های غیر زنده هستند که طبق نتایج پژوهش‌ها فواید قابل توجهی دارند. به عنوان مثال، اسیدهای چرب کوتاه زنجیر (SCFAs) مانند بوتیرات، یکی از معروف‌ترین انواع پست‌بیوتیک‌ها هستند.

زیرنویس شکل: پست‌بیوتیک‌ها در تنظیم متابولیسم بدن، تعدیل سیستم ایمنی بدن موثر بوده و خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد سرطانی داشته و از بروز عفونت‌ها نیسز پیشگیری می‌کنند.

داروهای پروبیوتیک چه هستند و چرا استفاده می شوند؟

محصولات پروبیوتیک انواع مختلفی دارند و در اشکال متفاوتی در دسترس همه می‌باشند. یکی از انواع این محصولات، مکمل‌های دارویی پروبیوتیک هستند. به مکمل های دارویی پروبیوتیک به چشم داروهای شیمیایی و قرص و شربت نگاه نکنید. این مکمل‌ها کاملا طبیعی بوده و جهت حفظ تعادل میکروب‌های مفید بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد و به تنظیم سیستم ایمنی بدن، پیشگیری و رفع مشکلات گوارشی، تنظیم متابولیسم قند و چربی افراد، بهبود خلق و خو و بسیاری موارد دیگر کمک خواهد کرد.

مکمل‌های پروبیوتیک به اشکال مختلفی تولید می‌شوند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

1. کپسول پروبیوتیک

کپسول‌های پروبیوتیک یکی از رایج‌ترین اشکال مکمل‌های دارویی پروبیوتیکی هستند. فرق کپسول با قرص در زمان رهش این داروهاست. اگر ترکیبات پروبیوتیک در کپسول جای گیرند، در روده باز شده، و دقیقا در مکان مناسب دستگاه گوارش اثر می‌گذارند. اما قرص‌ها از لحظه‌ی اول که در دهان گذاشته می‌شوند، شروع به حل شدن کرده و اثر خود را سریع‌تر آغاز می‌کنند. بنابراین قرص فرم مناسبی برای محصول پروبیوتیکی نیست.

کپسول‌های پروبیوتیکی می‌توانند حاوی پروبیوتیک‌ها به تنهایی باشند یا کپسول‌هایی حاوی پروبیوتیک، مولتی ویتامین و مواد معدنی باشند که بتوانند ضمن تامین میکروب‌های مفید، نیاز روزانه به این گروه از مواد مغذی را نیز رفع ‌نمایند. به این ترتیب تنظیم سیستم ایمنی و مقابله با عوامل بیماری‌زای محیطی به‌ واسطه این‌گونه مکمل‌های پروبیوتیکی با  قدرت بیشتری انجام می‌پذیرد.

2. قطره پروبیوتیک

بله درست است! یکی از انواع مکمل‌های دارویی پروبیوتیک، قطره پروبیوتیک است که بیشتر برای کودکان کم سن و نوزادان کاربرد دارد. این قطره‌ها حاوی باکتری‌های مفیدی هستند که می‌توانند به بهبود عملکرد دستگاه گوارش و تنظیم  سیستم ایمنی کودکان کمک کنند. کودکان تا سه سالگی در حال کسب میکروب‌های مفید از محیط اطراف خود هستند تا فلور میکروبی‌شان را جهت تضمین سلامت، غنی کنند. نوزادان به دلیل غنای کمِ فلور میکروبی بدن‌شان، از بدو تولد با بروز انواع مشکلات گوارشی، عفونی و انواع آلرژی‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. در طول رشد، کم کم با دریافت میکروب‌های مفید، بدن کودکان از نظر ایمنی به بلوغ خواهد رسید. قطره‌های پروبیوتیک برای نوزادان و کودکان تا 4 سالگی، به راحتی قابل مصرف بوده و می‌توانند به تنهایی استفاده شده یا به نوشیدنی‌ها یا غذای غیر داغ، اضافه شوند. همان طور که گفتیم نوزادان ممکن است مشکلاتی همچون کولیک نوزادی، رفلاکس، یبوست یا اسهال عملکردی یا اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک داشته باشند. برای درمان این مشکلات می‌توان از قطره پروبیوتیک کمک گرفت. بهتراست پیش از مصرف مکمل پروبیوتیکی برای کودکان با پزشک، دکتر داروساز داروخانه یا مشاوران علمی تک ژن مشورت نمایید.

3. پودر پروبیوتیک

یکی دیگر از انواع مکمل‌های پروبیوتیکی، پودر یا ساشه پروبیوتیک است که می‌تواند شامل پروبیوتیک به تنهایی شده یا در ترکیب با پری‌بیوتیک (فیبر) یا مواد دیگر باشد که به این دسته از مکمل‌های ترکیبی سین‌بیوتیک (Synbiotic) می‌گویند. به طور کلی انواع این پودرها می‌توانند در آب، آب میوه، ماست یا هر مایع غیر داغ حل شده و حداکثر تا 15 دقیقه مصرف شوند. مصرف پودرها برای کودکان، سالمندان و بیماران بستری به مراتب راحت‌تر بوده و به لحاظ فرمولاسیون، در شرایطی که حجم ماده در کپسول جا نمی‌شود، قابلیت استفاده بهتری دارد.

پروبیوتیک برای مشکلات گوارشی کاربرد دارد؟

همانطور که در ابتدای راهنمای تک ژن توضیح داده شد، امروزه می‌دانیم که عملکرد صحیح دستگاه گوارش در رابطه مستقیم با فلور میکروبی دستگاه گوارش، یعنی میکروب‌های مفید سیستم گوارشی ما، است. از طرفی در طول عمر هر فرد، افزایش سن، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، استرس‌های مزمن، استفاده از غذاهای چرب، بیماری‌های زمینه‌ای و استفاده از داروهای خاص و … موجب عدم تعادل فلور میکروبی بدن ما شده که به این حالت دیس‌بیوزیس (Dysbiosis) می‌گویند. یکی از اولین نشانه‌های دیس‌بیوزیس بروز اختلالات گوارشی است. بنابراین مصرف پروبیوتیک‌ها برای بازگرداندن میکروب‌های مفید به بدن و ایجاد تعادل در فلور میکروبی، می‌تواند به بهبود اختلالات گوارشی کمک زیادی کند.

چه غذاهایی حاوی پروبیوتیک هستند؟

پروبیوتیک‌ها در بسیاری از غذاها به صورت طبیعی وجود دارند، به ویژه در غذاهایی که با تخمیر ایجاد می‌شوند. این غذاها نه تنها طعم لذیذی (برای بسیاری از افراد) دارند، بلکه به تعادل فلور میکروبی دستگاه گوارش کمک کرده و به این ترتیب کارکرد دستگاه گوارش را بهینه می‌کنند و از طرفی به تنظیم سیستم ایمنی بدن نیز کمک خواهند کرد. برخی از غذاهای حاوی پروبیوتیک عبارتند از:

• ماست پروبیوتیک: ماست یکی از محبوب‌ترین محصولات و مواد غذایی پروبیوتیک است: ماست‌های پروبیوتیک معمولا با انواع باکتری‌های مفید از دسته لاکتوباسیلوس‌ها و بیفیدوباکتریوم‌ها غنی می‌شوند که به بهبود عملکرد دستگاه گوارش و سلامت عمومی بدن کمک خواهند کرد.
• دوغ کفیر پروبیوتیک: کفیر نوعی دوغ لبنی تخمیر شده است که حاوی ترکیبی از باکتری‌ها و مخمرهای مفید است. لذا این نوشیدنی غنی شده به تنظیم سیستم ایمنی و ارتقای عملکرد سیستم گوارشی بدن کمک می‌کند.
• ترشی: برخی از ترشی‌ها مانند کلم ترش و سایر ترشی‌های ایرانی یا فرنگی مانند کیمچی، با فرآیند تخمیر تولید می‌شوند و حاوی مقادیر قابل توجهی میکروب‌های پروبیوتیک هستند. این ترشی‌ها به بهبود تعادل باکتری‌های مفید روده کمک می‌کنند.
• نان ترش و غلات پروبیوتیک: نان ترش که با خمیر ترش تخمیر شده تهیه می‌شود منبعی از پروبیوتیک‌هاست. این نوع نان علاوه بر طعم خاص خود، به بهبود عملکرد دستگاه گوارش نیز کمک می‌کنند. غلات غنی شده با پروبیوتیک‌های مقاوم به حرارت نیز در صنایع غذایی اهمیت ویژه‌ای داشته و با هدف ارتقای سلامت جامعه تولید می‌گردد.
• نوشیدنی‌های پروبیوتیک: آب میوه‌های پروبیوتیک نیز یکی دیگر از انواع محصولات پروبیوتیک می‌باشد که به افزایش مصرف پروبیوتیک‌ها و سلامت عمومی افراد کمک می‌کند.

مضرات پروبیوتیک چیست؟

تا بحال عوارض جانبی قابل توجهی از بابت مصرف پروبیوتیک‌ها گزارش نشده است اما از آنجایی که الگوی میکروبی بدن هر فردی بسته به نژاد، نوع تغذیه، سبک زندگی، بیماری زمینه‌ای، جغرافیای زندگی و… متفاوت است امکان بروز برخی اثرات جانبی موقت وجود دارد:

توصیه تک ژن برای استفاده از پروبیوتیک چیست؟

اگر به سلامت عمومی و خصوصا سلامت دستگاه گوارش خود اهمیت می‌دهید و به دنبال داشتن یک زندگی سالم‌تر با رژیم غذایی مناسب‌تر هستید، تک ژن به شما پیشنهاد می‌کند که استفاده از محصولات پروبیوتیک یا مکمل‌های پروبیوتیک را در زندگی خود لحاظ کنید. پروبیوتیک‌ها به ارتقای سلامت عمومی شما کمک کرده و گستره فواید آن بیش از بهبود در عملکرد دستگاه گوارش است.

این‌که این محصولات را از کجا تهیه کنید هم نکته‌ی بسیار مهمی است! تهیه محصولات غذایی پروبیوتیک مثل لبنیات پروبیوتیک از فروشگاه‌های معتبر قابل انجام است اما در خصوص مکمل‌های پروبیوتیک، بایستی حتما آن‌ها را از داروخانه‌ها تهیه فرمایید.

بهتر است مصرف پروبیوتیک‌ها برای کودکان یا بیماران خاص حتما با مشورت پزشک یا دکتر داروساز داروخانه صورت گیرد. همچنین اگر نقص سیستم ایمنی دارید یا از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده می‌کنید یا دچار نارسایی‌های شدید کبدی و کلیوی هستید یا به تازگی جراحی گوارشی داشته یا خونریزی از دستگاه گوارش را تجربه می‌کنید، حتما قبل از مصرف پروبیوتیک‌ها با پزشک خود مشورت نمایید. مصرف پروبیوتیک‌ها در خانم‌های باردار نیز، از سه ماهه دوم و با مشورت پزشک مانعی ندارد. بایستی توجه داشته باشید که مصرف پروبیوتیک‌ها برای نوزادان نارس ممنوع است. و در آخر اگر در حال مصرف یک دوره درمانی آنتی‌بیوتیکی هستید حتما دو تا شش ساعت فاصله زمانی با مصرف پروبیوتیک را رعایت فرمایید.

ضمن آرزوی سلامتی و بهروزی برای شما، مشاوران علمی تک ژن زیست برای پاسخ به سوالات شما آماده خدمتگزاری هستند.

رفرنس ها:

 

www.fda.gov/food/food-ingredients-packaging/generally-recognized-safe-gras

www.nccih.nih.gov/health/probiotics-usefulness-and-safety

ISAPP – International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics

Indrio, Flavia, and Vanessa Nadia Dargenio. “Preventing and Treating Colic: An Update.” Probiotics and Child Gastrointestinal Health: Advances in Microbiology, Infectious Diseases and Public Health Volume 19 (2024): 59-78.

U.S. Food and Drug Administration. Warning Regarding Use of Probiotics in Preterm Infants. Issued September 29, 2023. Accessed at https://www.fda.gov/media/172606 on October 2, 2023.

Vinderola, Gabriel, Mary Ellen Sanders, and Seppo Salminen. “The concept of postbiotics.” Foods 11.8 (2022): 1077.

Salminen, Seppo, et al. “The International Scientific Association of Probiotics and Prebiotics (ISAPP) consensus statement on the definition and scope of postbiotics.” Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology 18.9 (2021): 649-667.